ELEŞTİREL PEDAGOJİ

Demokrasi ve Eğitim* Noam Chomsky Laloya Üniversitesi Konuşması, Ekim 1994 Bana önerilen ve benim de konuşmayı memnuniyetle kabul ettiğim başlık “Demokrasi ve Eğitim”dir. Demokrasi ve eğitim ifadesi geçen yüzyılın seçkin düşünürlerinden birinin hayatı, eserleri ve düşüncelerini akla getiriyor hemen: hayatının ve düşüncelerinin büyük bölümünü bu meseleler dizisine adamış olan John Dewey’i. Sanırım burada ona özel bir ilgim olduğunu itiraf etmem gerekiyor. Çok çeşitli nedenlerden dolayı, onun düşüncelerinin çocukluk yıllarımdan beri –hatta, burada değinmeyeceğim ama gerçekten varolan birçok nedenden dolayı, iki yaşımdan beri- benim üzerimde çok güçlü bir etkisi olmuştur. Dewey, hayatının büyük bölümünde, anaokulu eğitimindeki reformların sosyal değişim için başlı başına önemli bir araç olduğunu (ancak daha sonraları bu konuda daha şüpheci davranmıştır); bu reformların, daha adil ve özgür bir toplumun yolunu açabileceğini ve kendi tabiriyle “üretimin nihai amacının mal üretmek

Marx'ın kafasındaki temel sorunlardan biri, üretimin kolektif ölçüde nitelik ve niteliğinin nasıl artırılacağıydı. Sosyalizm (sınıfsızlık yolunda toplum) ve komünizm (sınıfsız toplum), hem birer üretim hem de toplum biçimi olarak bu soruna yanıt oluşturuyordu. Marx, kapitalizmi üretici güçleri geliştirmesi ve arkaik yapıları tarumar etmesi bakımından hayranlıkla karşılar (Hindistan örneğinde olduğu gibi) ve fakat yeni bir sömürü ve eşitsizlik kaynağı olması bakımından yerin dibine batırır. Bu eleştirisinde daha adil ve eşitlikçi bir toplum yaratılmasında kapitalist üretim biçiminin ekonominin yanı sıra din, eğitim, siyaset, sanat ve kültür gibi alanlarda yabancılaşmaya yol açmasının önemli bir payı vardır. Marx, Feurbach eleştirisi üzerinden de bu yabancılaşmayı irdeler, kapitalist işbölümünü dikkate alarak çeşitli yapıtlarında, yola çıktığı felsefi kaynağı -Hegelcilik- aşarak eleştirisini zenginleştirir. Bu açıdan 1844 Elyazmaları, Hegelci felsefenin eleştirisi üzerinden aynı za

Politeknik eğitim, tarihi ilkçağın maddeci filozoflarına değin uzanan, maddeciliği diyalektik olarak kavrayan bir eğitim/bilgi akımıdır. Evrenin temel arkesini, yani yapı taş(la)rını "madde" (atom, hava, su, güneş, ateş vd.) olarak kavrayan ilkçağ filozofları (Demokritos vd.), insanın evreni duyumla, akılla vb. kavradığını söyleyerek idealizme karşı bir duruş sergilemişlerdir. Feodalizm sonrası filozoflar da (Hobbes vd.) madde ve devinim arasında ilişkiler kurarak doğal nedenleri, yani doğanın kendisini asıl neden saymışlar; bilimsel yöntemlerle bu nedenler ve ardındaki olayların açıklanabileceğini; bilgi-nesne arasındaki ilişkilerin duyu organlarının dolayımıyla (mediation) bilinebileceğini ileri sürmüşlerdir. Ardından modern filozoflar (Feurbach vb.) insanın maddi doğanın bir parçası olması nedeniyle doğanın bilgisinin insanın refahı için elde edilebileceğini söylemişlerdir. Nihayet, eğitim ve bilgiye yönelik diyalektik materyalist yaklaşım bazı sosyalist filozoflar (Marx

“Geçmişin işlenmesi ne demektir ?” sorusunun açımlanması gerekir. Bu soru, son yıllarda slogan olarak iyice kuşku uyandırır hale gelmiş bir anlatımdan yola çıkar. Geçmişin işlenmesiyle bu deyişte, geçmişin ciddi biçimde ele alınıp işlenmesi, berrak bilinçle büyüsünün kırılması anlatılmaz. Tersine, altına bir oldu bitti çizgisi çekip konu kapatılmak, elden gelse bellekten bile silinmek istenmektedir. Aslında haksızlığa uğrayana yaraşan, her şeyin unutulup bağışlanmış olması tavrı, o haksızlığı işleyenlerin yandaşlarınca ortaya konmaktadır. Bilimsel bir tartışma yazısında bir kez şöyle demiştim: Celladın evinde ipten söz etmemeli, yoksa insan kendisi gocunur. Ama bilinç dışı ve hiç de bilinçsizce olmayan suçu savuşturma eğiliminin, geçmişin işlenmesi düşüncesiyle böyle aykırıca bağdaşması, halâ öylesine dehşet saçtığı için adını bile anmaktan kaçındığımız bir kapsama ilişkin düşüncelere yeterli neden oluşturmaktadır. Geçmişten kurtulunmak isteniyor; haklı olarak, çünkü onun g